zwaard van grutte pier

Begin zestiende eeuw stond Friesland onder gezag van Georg van Saksen. Hertog Karel van Gelre liet echter ook zijn oog vallen op de Friese regio. Gevolg was dat er strijd uitbrak tussen hun aanhangers. En toen Van Saksen het gebied daarna aan de Hollandse graaf gaf, mondde het uit in een gevecht tussen Hollanders en Friezen. Deze strijd vormde het decor voor het optreden van Pier Gerlofs Donia (circa 1480 - 1520), beter bekend als Grutte Pier, en zijn zwaard. Een onafscheidelijk duo dat symbool staat voor de Friese vrijheidsstrijd.  

Pier was een boer uit Kimswerd, die eigenlijk niets met de strijd te maken had. Totdat in 1515 de Saksers zijn boerderij afbrandden. Samen met lotgenoten besloot Pier ten strijde te trekken tegen de Sakische overheersers en later tegen de Hollanders. Ze richtten de bende Arumer Zwarte Hoop op. Pier werd aanvoerder van de ‘seinschipsluyden’ en ging als zeerover samen met zijn zwaard de strijd op de Zuiderzee aan. Voor de Friezen was hij een vrijheidsheld, voor de Hollanders een piraat.

Dit zwaard dat al sinds jaar en dag bekend staat als het zwaard van Grutte Pier is een vijftiende-eeuwse Biedenhänder. Oftewel een zwaard dat je met twee handen moet hanteren. Waarschijnlijk komt dit zwaard met merktekens en een geitenleren greep uit Duitsland. Misschien heeft Pier het buitgemaakt op een Saksische soldaat? 

Er bestaan veel legendes over Pier en over zijn daden. Een van de bekendste is dat hij mensen de nog altijd populaire zin ‘Bûter, brea en griene tsiis, wa't dat net sizze kin, is gjin oprjochte Fries’ liet zeggen. Alleen echte Friezen kunnen de zin uitspreken. Zo wist Pier meteen of iemand een vijand was en dus of hij of zij onthoofd moest worden. Hij zou daarbij met een klap meerdere tegenstanders tegelijk kunnen onthoofden. 

Grutte Pier, zijn zwaard en zijn daden werden in de volksverhalen alsmaar sterker en grutter. Pier zou wel 2,15 meter lang zijn en met één hand een ploeg op kunnen tillen! Met 2,13 meter lengte en 6,6 kg. is het zwaard in het Fries Museum ook extreem groot en zwaar, en heeft zeker als inspiratie voor deze verhalen gediend. 

Als aansprekende Friese volksheld is Pier ook in de populaire cultuur opgenomen. Voor veel mensen is Grutte Pier bekend als karakter uit de tv-serie Floris uit 1969. Door de hoeveelheid volksverhalen over Pier, waarin hem haast bovennatuurlijk proporties werden toegedicht, is een tijd gedacht dat het alleen maar verhalen waren. Maar Pier heeft wel degelijk bestaan en het grutste zwaard is op dit moment te zien in de tijdelijke tentoonstelling Vrijheid, Vetes, Vagevuur: de middeleeuwen in het Noorden.