Sorry lieve inktvis.
Ik moet bekennen dat ik het recept voor de octopussalade al had uitgeknipt. Dat ik graag een Calamari Fritta bestelde in een Spaans restaurant. Maar dat was allemaal voor ik de film My Octopus Teacher zag: er is een scherpe lijn tussen voor en na.
In deze film neemt Craig Forster ons aan de hand om te vertellen over zijn avonturen met een octopus: het ware verhaal van een overspannen filmer die teruggaat naar de kust in Zuid Afrika waar hij als kind opgroeide en nu iedere dag gaat snorkelen om de zin van het leven weer te vinden. Nu heb ik wel eens gesnorkeld bij The Isles of Scilly, een groepje eilanden bij het uiterste westelijke puntje van Engeland en ja, de wereld onderwater was fabuleus, en tegelijk ook beangstigend. Je zag kleine haaitjes, scherpe rots punten en stekelige dieren. Forster doet het zonder wetsuit, zo’n rubber pak dat je warm houdt en je ook een beetje beschermt. Hij wil niet dat er iets tussen hem en de natuur in staat. Met duikbril, snorkel en in zwembroek en aan zijn voeten ongelooflijke lange zwemvliezen duikt hij iedere dag de wilde zee in. Hij neemt zijn camera mee, en we zien de zuignapjes van de inktvis de lens aftasten.
De film geeft de illusie dat Forster eindeloos lang onder water zwemt maar snorkelen doe je al zwemmend aan het oppervlak en 8 minuten zonder zuurstof is al een ongekend lange tijd. En wie filmt er eigenlijk als de octopus met zijn lange tentakel de hand van Craig aftast? Op de aftiteling lees je ook waar de found footage vandaan komt. Maar wat maakt het uit, het avontuur zit in die wonderbaarlijke inktvis zelf, dat oerdier dat soms pukkelig lelijk is als een prehistorische dino en meestal ontroert, als hij pijlsnel er van door gaat of zijn oog langzaam open en dicht doet. (1) Octopussen waren de eerste intelligente wezens op aarde en bestaan al 400 miljoen jaar. Een octopus heeft twee harten (misschien dat het dier daarom zoveel liefde oproept want wie geeft, ontvangt). Zijn hersenen en zijn gevoel bevinden zich ook nog eens in al die lange armen. Ze kunnen zelfs met hun huid zien, las ik ergens. Een wonderdier. We zien de octopus dan ook allerlei slimme trucs uithalen om aan zijn vijanden te ontsnappen: ze verandert van vorm om op zeewier of een rots te lijken, ze verschuilt zich in een zelfgebouwde berg schelpen (2), en ontsnapt aan een pyjamahaai, met lange strepen als op een ouderwetse pyjamabroek, door op zijn rug te klimmen.
Maar die keer dat het net niet lukt om aan zo’n haai te ontsnappen hapt deze engerd een arm er af en zwemt weg met de die sliert vol gevoel en hersenen in haar bek. Onze lieve inktvis blijft achter met een wit stompje en verbergt zich diep in haar schuilplaats. En dan vindt het grootse wonder van de film plaats, de arm groeit gewoon weer aan. Wat een mirakel dier, Gods lieveling.
Al kijkend transformeert dat intens vreemde wezen van vreemd en griezelig tot wonderbaarlijk, dank zij Forster die je mee op sleeptouw neemt en hem allerlei menselijke eigenschappen toedicht, al sla ik het wezen na dat aangroeien van die arm misschien wel hoger aan dan een mens. Dank zij Forster zie je meer, weet je meer. Onvermijdelijk eindigt de film met de dood van de octopus, als ze eieren legt en ze uitbroedt zonder het nest te verlaten en zonder zelf te eten, ja, dan is er nog maar een zielig hoopje dier over. Ze sterft, ‘ze vertrekt naar het mystieke bos’, zegt Forster. Het is een kort maar meeslepend leven. Inmiddels ben ik zo mee gaan leven dat ik wel iets moet wegslikken als een pyjama haai de resten van de octopus komt wegroven.
‘Het wonderlijke aan My Octopus Teacher is dat Foster lijkt te geloven dat ‘zijn’ octopus hem geleerd heeft te denken als een octopus, terwijl het feit dat je iets leert volgens mij niet per se betekent dat je ook bent onderwezen’ schrijft Frank Heinen op 24 september in de Volkskrant.
Van dit geconstrueerde ware verhaal leren we allemaal terwijl de onderwaterwereld zich laat zien in al zijn mysterie en volle schoonheid. We leren van een octopus te houden. In de wikipedia staat dat in veel landen rond de Middellandse Zee de octopus ('pulpo') als delicatesse geldt. ‘Het vlees is echter te taai om te eten. Het vlees wordt eetbaar door het dier tientallen keren op een harde ondergrond te smijten. Een moderne methode is de octopus in te vriezen, met hetzelfde resultaat.’ Barbaarse mensen. En ik hoop dat iemand een zelfde soort film over spinnen gaat maken, zodat ik ook leer van spinnen te houden.
1 precies zoals te zien op de film van Jean Painlevé in de expositie Other.Worldly.
2 dat weer doet denken aan de onderwaterfoto’s van Elspeth Diederix.
gedicht