schrijfplankje van tolsum

Tegenwoordig lees je een tekst in pdf op je tablet of e-reader. Ook contracten krijg je digitaal. Papier is ouderwets. Nog ouderwetser, dat wil zeggen uit de Romeinse tijd, is het schrijftafeltje van Tolsum. Zoals met veel terpen in Friesland gebeurde, werd begin vorige eeuw ook de terp van Groot Tolsum afgegraven. In 1914 werd daarbij een van de oorspronkelijke drie delen van een dennenhouten plankje gevonden en naar het Fries Museum gebracht.

Hoewel het er op het eerste gezicht misschien niet uitziet als een topstuk - het is bruin, glimt niet en is niet groter dan een tablet - is het dat wel. Een Romeins schrijfplankje is een zeldzame vondst in onze contreien en is dus belangrijk voor de Romeinse geschiedenis van Friesland. Het is ook de meest noordelijke handgeschreven Latijnse tekst van het continent.

Romeinse schrijfplankjes als deze hadden een laag was, waarin men de tekst kon krassen met een schrijfstift. De was is allang vergaan. Gelukkig heeft de tekst op ons plankje sporen nagelaten op het hout zelf. Oorspronkelijk dacht men dat de tekst ging over een koopcontract van een koe tussen een Romein en een Fries. Een mogelijke aanwijzing voor handel tussen Friezen en Romeinen. Omdat we de koe met Friesland identificeren, is het aantrekkelijk de tekst zo te lezen. Wat vertelt namelijk meer over de contacten tussen Friezen en Romeinen dan de verkoop van een Friese koe aan een Romein? Het past ook bij de verhalen over de belasting die Friezen aan Romeinen moesten betalen in koeienhuiden. Die maatregel leidde uiteindelijk tot de Friese opstand in 28 n. Chr.

Toch was er twijfel over de interpretatie en ging het plankje in 2009 naar Oxford voor nieuw onderzoek. In Engeland blijkt dat er helemaal geen Friese koe op het plankje voorkomt. De tekst is een schuldverklaring tussen een slaaf, misschien onverwacht de schuldeiser, en een onbekende schuldenaar. Getuigen zijn een aantal Romeinse legionairs, waaronder een Bataaf. Datering: 23 februari 29 n. Chr. Met de nieuwe datering gaat het om het oudste schriftdocument van Nederland. De vermelding van de Bataafse soldaat is uniek. Mogelijk valt het contract nu te plaatsen in de context van de Friese opstand, maar helemaal zeker is dit niet.

De tekst op het schrijftafeltje van Tolsum vertelt dus het verhaal van de slaaf en de schuldenaar. Maar het plankje zelf vertelt ook hoe de Friese koe van het schrijftafeltje verdween. Bijna 2000 jaar nadat het plankje is gemaakt, is het een Fries topstuk geworden. Misschien dat over 2000 jaar de tablet ook als topstuk in een museumvitrine terechtkomt.