De koningin van Roemenië Elisabeth zu Wied, alias Carmen Sylva, gaf het in 1902 cadeau aan haar vriendin Kate Bisschop-Swift. Hiermee bevestigde ze een warme verbondenheid op afstand. Toch blijft de armband, die zich tegenwoordig in de collectie van het Fries Museum bevindt, nog steeds in raadselen gehuld.
Dit artikel verscheen eerder op Modemuze.
een beroemd echtpaar
Kate Bisschop-Swift (1834-1928) vormde samen met haar man Christoffel Bisschop (1828-1904) in chiquere kringen in Den Haag een bekend kunstenaarsechtpaar. Christoffel maakte furore met verstilde interieurs die zich afspelen in Hindeloopen. Kate was gespecialiseerd in genrevoorstellingen van moeders en kinderen. Daarnaast waren Christoffel en Kate fanatieke verzamelaars van antieke voorwerpen. Hun hele huis was zorgvuldig ermee ingericht. Gasten die op bezoek kwamen, waanden zich in de zeventiende eeuw.
Het was geen geheim dat koningin Sophie (1818-1877), de eerste echtgenote van koning Willem III, dol was op Christoffels schilderkunst. Ze kwam regelmatig op atelierbezoek. Ook kon ze het op persoonlijk vlak goed kon vinden met het stel. In 1872 waren Christoffel en Kate bijvoorbeeld uitgenodigd voor het verjaardagsfeest van prins Alexander, de jongste zoon van het koninklijk paar.
koninklijke connecties
Het netwerk van het echtpaar Bisschop strekte veel verder uit dan alleen de hofstad. Na het overlijden van Sophie, hertrouwde koning Willem III begin 1879 met Emma (1858-1934). Vermoedelijk hebben Christoffel en Kate via haar kennis gemaakt met de Duitse adellijke familie Zu Wied. Elisabeth (1843-1916), die schreef onder het pseudoniem Carmen Sylva, was Emma’s oudere nicht en kwam vaak in Den Haag op bezoek. Door haar huwelijk met Carol I mocht zij zich vanaf 1881 zich koningin van Roemenië noemen.
Naast Elisabeth onderhielden Christoffel en Kate vriendschappelijke banden met Marie zu Wied (1841-1910), geboren prinses van Oranje-Nassau. Zij en haar man Wilhelm, broer van Elisabeth, woonden met hun vijf kinderen afwisselend in Wassenaar, Scheveningen en grotendeels in het Duitse Neuwied. Het echtpaar Bisschop was regelmatig te gast in Neuwied. Ze logeerden dan op Monrepos, de zomerresidentie van de familie Zu Wied (afb. 2). Christoffel en Kate hadden hier zelfs een eigen atelier, waar ze weleens schilderles gaven aan Wilhelm en Elisabeth. Als dank hiervoor kreeg Kate kerst 1894 van Elisabeth een grote Venetiaanse spiegel cadeau (afb. 3). Deze spiegel heeft een rijkgedecoreerde houten lijst, met schilderende en bloemen strooiende engeltjes. Die zouden verwijzen naar de vermakelijke lessen op Monrepos.
carmen sylva
Kate en Elisabeth zu Wied raakten goed bevriend. Vele brieven gingen over en weer, van Neuwied en Boekarest naar Scheveningen en andersom. Op 16 januari 1912 schreef Elisabeth haar vriendin: ‘My dearest Mrs Bischop ; To tell you the joy you gave me would be really difficult! It was intense and will be for ever, at least for human eternities!’ Hieruit blijkt wel hoe diep de verbondenheid tussen beide vrouwen was. Misschien dat er zelfs sprake was van meer dan een innige vriendschap?
Net als Kate had de koningin van Roemenië een passie voor de kunsten. Vanaf 1880 publiceerde ze onder de naam Carmen Sylva onder andere verzen, romans, toneelstukken en sprookjes in het Engels, Duits, Roemeens en Frans. Ook schilderde en zong ze graag, speelde ze orgel en piano.
Elisabeth was zeer begaan met het Roemeense volk en cultuur. Ze vertaalde volksvertellingen en was betrokken bij de oprichting van verschillende liefdadigheidsinitiatieven. De koningin zette zich in het bijzonder in voor het verbeteren van de sociale positie van vrouwen in Roemenië. Als blijk van verbondenheid, liet ze zich graag afbeelden in Roemeense dracht (afb. 4).
gouden geschenken
De brieven die Kate van haar Duitse vrienden ontving, beginnen vaak met een uitgebreid bedankje voor een presentje, zoals een zelfgeschilderd portret of miniatuur. Andersom kreeg Kate weleens gouden sieraden cadeau, en stuurden de Zu Wieds herhaaldelijk portretfoto’s naar Scheveningen (afb. 5). Zo bleef hun vriendschap levend, ook al konden ze elkaar door de grote afstand niet vaak zien.
Een bijzonder geschenk is de gouden armband waarop Carmen Sylva’s naam prijkt (hoofdafbeelding). Elisabeth heeft hem laten maken bij juwelier Joseph Resch uit de Roemeense hoofdstad Boekarest. Eind negentiende eeuw rekende Resch vele Roemeense prominenten tot zijn klantenkring, met als belangrijkste de koning en koningin. Naast juwelen vervaardigde het familiebedrijf ook uurwerken en Roemeense onderscheidingen.
Kate zou de armband in 1902 cadeau hebben gekregen van Elisabeth. Het is niet bekend voor welke gelegenheid dit was. Was het misschien een vriendschapsjubileum? Of een luxueus verjaardagscadeau? Kate was niet de enige was die een soortgelijke armband in bezit had. Ene Rosamunde von Hepke (1859-1929) kreeg ergens vóór 1905 dezelfde armband van Elisabeth cadeau, in precies hetzelfde doosje. De Roemeense koningin heeft haar vermoedelijk leren kennen via Rosamundes echtgenoot, die kamerheer was bij de Zu Wieds. Zou Elisabeth nog meer vriendinnen dit opvallende sieraad hebben gegeven?
het fries museum
Christoffel en Kate hadden geen kinderen en bedachten daarom een plan om hun verzameling, die bestond uit gekoesterde erfstukken, zelf gekochte voorwerpen, geschenken en eigen schilderijen, bij elkaar te houden en te bewaren voor de toekomst. Na het overlijden van Christoffel in het najaar van 1904, ging Kate voortvarend met hun gezamenlijke plannen aan de slag. Ze zorgde ervoor dat alles, van lepels tot lambriseringen, een nieuwe bestemming kreeg in Leeuwarden, de geboortestad van Christoffel. In het oude Fries Museum werden er speciale kamers ingericht, precies zoals het ooit was in hun huis in Scheveningen.
Een aantal van deze antieke objecten en koninklijke cadeautjes, waaronder de vriendschapsarmband, zijn nu te bewonderen in de tentoonstelling Christoffel & Kate Bisschop – Verlangen naar Vroeger in het Fries Museum.
Tekst: Anne-Marie Segeren
Bronnen:
J. van Westrheene[-van Heyningen], ‘Een en ander over C. Bisschop’, Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift 1 (1891), 525-540.
Anoniem, ‘Nederlandsch-Indie. Batavia, 4 october Telegrammen’, Java-bode: nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie, 4 oktober 1872, 3.
Hanna Klarenbeek en Anne-Marie Segeren, ‘Kate Bisschop-Swift. Uit de schaduw van Christoffel’. Christoffel & Kate Bisschop – Verlangen naar vroeger, Marlies Stoter (red.), Zwolle en Leeuwaren 2023, 55-71.
N.H. Wolf, ‘Bij onze Nederlandsche kunstenaars. Mevrouw Kate Bisschop-Swift’, De Week geïllustreerd, 12 juli 1902, 235-236; Van Westrheene 1891, 538-539.
Elizabeth Williams Champney, Witch Winnie in Holland, New York 1896, pp. 133-134.
Brief van Elisabeth zu Wied aan Kate Bisschop, 16 januari 1912. Privécollectie.
Uit Elisabeths persoonlijke brieven bleek dat zij rond 1892 verliefd was op een van haar hofdames. https://www.theracoppens.nl/artikelen/172-carmen-sylva.html, geraadpleegd op 17-04-2023.
Silvia Irina Zimmerman, ‘Wir waren offenbar zu Missionaren geboren’, Carmen Sylva. Eine Königin aus Neuwied, Bernd Willscheid (red.), Neuwied 2016, 34-49.
In een brief van 24 januari 1884 bedankte koningin Elisabeth haar vriendin Kate voor een schilderij van de hand van Christoffel dat zij van het echtpaar cadeau had gekregen. Privécollectie.
Inventaris der Kunstverzameling Bisschop, gedrukte en gewaarmerkte inventarislijst bij de bekrachtiging van de schenking van de kunstverzameling van het echtpaar Bisschop-Swift in 1905, Den Haag, 21 mei 1908, no. 263.5. Collectiearchief Fries Museum.
Willscheid 2016, 21.
