onderzoek fries goud

Een aantal gouden schatten uit het Fries Museum in Leeuwarden is onderzocht met een moderne elektronenmicroscoop. Het onderzoek werd het museum aangeboden door het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium. De metingen geven informatie over de samenstelling en zuiverheid van het materiaal. Hierdoor zijn nieuwe inzichten verkregen over gouden topstukken als de goudschat van Dronryp en de fibula van Wijnaldum. De belangrijkste bevindingen worden met het Friese goud gepresenteerd in de tentoonstelling Goud - Gevonden schatten uit de middeleeuwen die 6 juni 2015 opent.

het goud der friezen onder de loep
Door het onderzoek van het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratium (NLR) heeft het Fries Museum nieuwe informatie verkregen over een aantal belangrijke gouden voorwerpen uit de collectie. 
Een van de belangrijkste vraagstukken van het onderzoek betrof de goudschat van Dronryp. Deze bijzondere schat bestaat uit een gefragmenteerde gesp, een goudbaartje, een hangertje, goudkorrels en maar liefst 42 munten. Er werd verondersteld dat de verschillende onderdelen van deze schat gemaakt zijn van de kapotgeknipte gesp. Het onderzoek wijst uit dat de nog bestaande goudfragmenten van de gesp, een zeer hoog goudgehalte hebben. Hoger dan het goudbaartje en de korrels. Bovendien zijn deze twee niet gelijkmatig in hun goudgehalte. De gesp bestaat voor 93% uit goud en is dus 22 karaats. Het goudbaartje is echter gemiddeld 70% van goud: 16,5 karaats. Dit betekent dat deze onderdelen niet van het goud van de gesp afkomstig hoeven te zijn. Als dit wel het geval is, dan is het goud in ieder geval ook vermengd met ander goud en zilver.
Ook de fibula van Wijnaldum werd nader bekeken in het NLR. Deze mantelspeld - met meer dan driehonderd schitterende rode granaten - is het grootste ingelegde sieraad uit vroegmiddeleeuws Nederland en misschien wel uit Europa. In de jaren 90 is de speld al op goudgehalte onderzocht in Groningen (Groningen Institute of Archaeology), maar het laatste fragmentje dat in 2009 opdook nog niet. Het is nu bevestigd dat de samenstelling van het goud van de verschillende onderdelen met elkaar overeenkomen. Het fragment is dus inderdaad onderdeel van de fibula, die zeer zuiver is: 23 karaats!
Het gespschildje uit Wijnaldum dat het Fries Museum in 2014 verwierf, is ook bestudeerd met de elektronenmicroscoop. Hoewel het voorwerp qua type en stijl doet denken aan de fibula, is het stuk toch iets minder exclusief: het goudgehalte is lager en onder de almandijnen zit geen goudfolie.

zuiver goud
Het onderzoek van het NLR bevestigt dat het vroege goud, uit de 4de en 5de eeuw, over het algemeen veel zuiverder is dan het latere goud. Dit late goud werd steeds meer gemengd bij hergebruik. Uitzondering op de regel zijn de echte topstukken, de zeer exclusieve sieraden zoals de fibula van Wijnaldum of de gesp van Dronryp (allebei van ca. 600 n. Chr.).
Bij objecten met een hoger zilvergehalte bleek dat meer dan eens de menging van goud en zilver niet helemaal egaal was; op de ene plek zat meer zilver of goud dan op de andere plek. Dit is een belangrijke observatie. Het geeft aan dat het bij dergelijk onderzoek nodig is om hetzelfde voorwerp op meerdere plekken te meten om zo een goed beeld te krijgen van de zuiverheid. 

vingerafdruk
Het onderzoek werd aangeboden door het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratium in Marknesse. Het NLR is een onafhankelijke kennisonderneming in Nederland op het gebied van lucht- en ruimtevaart. Een grote onderzoeksinstelling, die zich met name richt op materiaalonderzoek. De elektronenmicroscoop van het NLR is bij uitstek geschikt voor materiaalonderzoek. De microscoop kan de unieke ‘vingerafdruk’ van onder andere gouden voorwerpen vaststellen. De chemische samenstelling en de zuiverheid kunnen heel precies gemeten worden. 
Het Friese goud werd onderzocht door Tim Hattenberg van het NLR. Daarnaast namen Johan Nicolay (GIA) en Emiel Amsterdam (NLR) deel aan het onderzoek. De vinders van het gespschildje uit Wijnaldum en het laatste fragmentje van de fibula van Wijnaldum waren uitgenodigd om het onderzoek bij te wonen.

de pracht van de macht 
Omrop Fryslân was aanwezig om het onderzoek te filmen voor het programma Fryslân Dok. De documentaire De pracht van de macht  - goudschatten en schatgravers wordt zaterdag 20 juni om 15.30 uur en zondag 21 juni om 12.25 uur uitgezonden op NPO 2. Ook wordt het zondag 21 juni vanaf 17.10 uur elk uur uitgezonden op Omrop Fryslân.

goud - gevonden schatten uit de middeleeuwen.
Goud - Gevonden schatten uit de middeleeuwen neemt bezoekers mee naar de schatkamers van het vroegmiddeleeuwse Friesland. Met fonkelende sieraden, glinsterende munten en ander blinkend goud, opgegraven uit de Friese terpen. De prachtige voorwerpen en hun verrassende details getuigen van de rijkdom, macht en status van de Friezen. In deze tentoonstelling fonkelt het goud der Friezen als nooit tevoren. Goud - Gevonden schatten uit de middeleeuwen loopt van 6 juni 2015 tot en met 3 januari 2016.