other.worldly in het fries museum

samenleving

Vanaf 15 februari verbeelden kunstenaars uit binnen- en buitenland een wereld onder water in het Fries Museum. Al eeuwen wordt de mens tot de zee aangetrokken en roept ze een uniek gevoel van tijdloosheid en verbondenheid op. Maar hoewel ze een milde en kleurrijke muze kan zijn, bezit de onderwaterwereld ook een koude onderstroom. Haar diepte herbergt verdronken vluchtelingen en vervuiling, maar ook schoonheid en mysterieuze wezens. In Other.Worldly proberen ruim twintig kunstenaars de onderwaterwereld te doorgronden. Vertrekpunt van de tentoonstelling is het werk Osedax van kunstenaarskoppel Edgar Cleijne (Nederland, 1963) en Ellen Gallagher (Verenigde Staten, 1965). In dit sleutelstuk, dat voor het eerst in Nederland te zien is, maken bezoekers een hypnotiserende reis langs een booreiland, betoverende zeedieren en deinende planten. De tentoonstelling Other.Worldly is van 15 februari 2020 t/m 3 januari 2021 te zien in het Fries Museum in Leeuwarden.

In haar eerste tentoonstelling voor het Fries Museum heeft curator Hanne Hagenaars een selectie werken gemaakt die de onderwaterwereld in al haar facetten toont. De kunstwerken in Other.Worldly vormen een netwerk van relaties die reflecteren op de wereld van vandaag. Hoe verhoudt de mens zich tot de oceaan en hoe gaan wij om met zijn kwetsbare ecosysteem? Want nu de lang verborgen geheimen langzaam aan het licht komen, is de onderwaterwereld zelf in gevaar. Er zijn werken te zien van Charles Avery, Paul Beumer, Carina Brandes, Broomberg & Chanarin, Ricardo Brey, Edgar Cleijne & Ellen Gallagher, Dorothy Cross, Elspeth Diederix, Dodi Espinosa, Benedikt Fischer, Matthew Angelo Harrison, Bram De Jonghe, Kinke Kooi, Mire Lee, Erin Jane Nelson, Femmy Otten, Jean Painlevé, Jessica Segall, Studio Glithero, Philip Taaffe, Evelyn Taocheng Wang en Robbert Weide.

bird in hand
Speciaal voor de tentoonstelling reist Bird in Hand (2006) van Ellen Gallagher van Tate Modern in Londen naar Friesland. De reusachtige tekening is een van de topstukken van de tentoonstelling en toont een personage dat is geïnspireerd op kapitein Ahab uit de roman Moby Dick. De eenbenige hoofdpersoon van deze grote tekening verwijst ook naar de tot slaaf gemaakte Kaapverdianen die tijdens de overtocht naar Amerika verdronken. Vanwege de kwetsbaarheid van het werk is het tot en met 2 augustus 2020 te zien.

de zee die toedekt
Al voor de ingang van de tentoonstelling vraagt het kunstenaarsduo Broomberg & Chanarin met de film Angels of Bureaucracy aandacht voor het tragische lot van vele bootvluchtelingen. De kaken van een Siciliaanse grijper vermalen de bootjes waarmee talloze vluchtelingen vanuit Noord-Afrika de oversteek naar Europa waagden. Als een traditionele Cantastoria, of ‘zingende verteller’, bezingt de grijper hun tragische lot – met als zwijgend decor het water van de Middellandse Zee, dat de doden toedekt als een koude deken. Ook het werk van Matthew Angelo Harrison (Verenigde Staten, 1989) sluit op een associatieve manier aan bij deze thematiek. Zijn sculpturen doen denken aan de overblijfselen van een verdwenen beschaving, als gezonken naar de zeebodem. Het lijken Afrikaanse beelden te zijn, maar de ware herkomst ervan blijft onduidelijk. Harrison kocht ze op eBay, waar ze werden verkocht als anonieme, trendy huisdecoratie. Harrison decoreerde ze met technische patronen uit de Fordfabriek in Detroit waar hij lang werkte. Het is een verwijzing naar het verlies van culturele identiteit door de koloniale overheersing en de grote gevolgen van gebeurtenissen in het verleden.

verbinding
In de Geboorte van Venus geeft Kinke Kooi (Nederland, 1961) haar visie op schoonheid weer. In plaats van een klassieke Venus die uit het water verrijst tekent ze ronde bil-achtige vormen die een overvloed aan kleine voorwerpen aan de kant duwen. ‘Het water en de aarde laten alles in zich toe, ze zijn eigenlijk heel gastvrij’, stelt Kooi. Volgens Kooi gaat haar werk daarom over ontvangen, openheid en verbinding. Het zijn eigenschappen die ook hard nodig zijn bij het opvangen van de vluchtelingenstroom. In El Extasis van Dodi Espinosa (Mexico, 1985) duikt een man vol overgave naar het diepste van de aarde terwijl hij met één hand zijn buik opent. Dat gebaar symboliseert voor Espinosa de zoektocht naar een universele, menselijke kern. Ten diepste zijn we allemaal gelijk, stelt hij.

vervreemding
Een andere lijn in de tentoonstelling is de vervreemding van de mens met zijn omgeving. De verstoorde verhouding tussen mens en dier is een van de redenen dat de natuur zo onder druk staat, betoogt Segall (Verenigde Staten, 1978). In de film Uncommon Intimacy zwemt zij met krokodillen en tijgers in een van de Amerikaanse privé-natuurreservaten. Met haar film verwijst ze naar de almacht van de mens en onze verstoorde relatie met de natuur. ‘Onze spirituele verhouding met de omgeving is ingewisseld voor een industriële’, zegt Ricardo Brey (Cuba, 1955). Na een afwezigheid van twintig jaar keerde hij in 2014 terug naar zijn geboorteland Cuba. Daar ervoer hij hoe Cubanen de traditionele, emotionele band met de natuur verliezen. Eeuwenoude bomen worden er niet langer gezien als bron van wijsheid, schaduw of genezing, maar massaal gekapt als brandhout. Dat veroorzaakt erosie, dat door de stijging van het zeeniveau een ernstige bedreiging vormt voor het eiland.

oceanisch gevoel
In Osedax van Edgar Cleijne en Ellen Gallagher– een voorgenomen aankoop van het Fries Museum – speelt het oceanische gevoel een terugkerende rol: een gevoel van ‘onlosmakelijke verbondenheid, van saamhorigheid met de buitenwereld in haar geheel’. Een gevoel van verbondenheid. In Seaspoon lijkt Femmy Otten (Nederland, 1981) het verlangen naar de oneindigheid van de zee in de holte van een lepel te vangen. Ook de zeeschilderingen van Otten verbeelden Freuds ‘oceanische gevoel’. In haar geschilderde tekeningen gaan de zee en de lucht onmerkbaar in elkaar over. Soms laat ze de lege uitgestrektheid overheersen, soms plaatst ze er bijvoorbeeld een vliegend tapijtje met tulpen in.

De tentoonstelling Other.Worldly wordt mede mogelijk gemaakt door Het Nieuwe Stadsweeshuis en de Vrienden van het Fries Museum. 

Het Fries Museum wordt mede gefinancierd door de Ir. Abe Bonnema Stichting, de Provincie Fryslân, het Samenwerkingsverband Noord-Nederland, EZ/Kompas en de BankGiro Loterij.