Het Fries Museum en de Fryske Akademy presenteren met trots een opmerkelijke archeologische ontdekking: een fragment van een Vikingzwaard uit de tiende eeuw, ontdekt nabij het Friese Witmarsum. Het gaat om een ‘pommelkap’, die ooit het handvat van een zwaard bekroonde en mogelijk verguld geweest is. Dit uitzonderlijke fragment, het eerste in zijn soort dat in Nederland is gevonden, biedt een zeldzaam inkijkje in de interculturele netwerken van de Vikingwereld en de cruciale rol die Frisia hierin heeft gespeeld. De Fryske Akademy en het Fries Museum doen gezamenlijk nader onderzoek naar de vondst, die is toegevoegd aan de collectie van het museum.
Archeologieliefhebber Sander Visser uit Lelystad deed de vondst op 3 mei 2024 op een boerenakker in de omgeving van Witmarsum. Toen zijn detector een hoog, helder geluid maakte, zette hij de schep in het grasland en op nog geen twintig centimeter, direct onder het gras, stuitte hij op het object. Visser had direct door dat het een deel van een pommel was en dat dit vanwege de decoratie bijzonder was.
een uitzonderlijke ontdekking
De ontdekking, versierd in de karakteristieke ‘Mammenstijl’ van de tiende eeuw, is een fascinerend voorbeeld van Vikingambacht. Aan de beide uiteinden zijn dierkoppen in de vorm van wilde zwijnen te herkennen, de omhoog gekrulde bek van het zwijn is nog duidelijk zichtbaar. In de Vikingcultuur staan wilde zwijnen symbool voor kracht en moed, en worden ze geassocieerd met strijd en bescherming.
De vondst van dit Vikingfragment in Friesland onderstreept de rol die het gebied speelde als schakel binnen de Vikingnetwerken. Dr. Nelleke IJssennagger-van der Pluijm, directeur van de Fryske Akademy en expert op het gebied van Frisia en de Vikingwereld, stelt: “Deze bijzondere vondst laat zien dat er nog veel te ontdekken valt over de Vikingtijd in Frisia, een gebied groter dan het huidige Friesland, waarover we de afgelopen jaren door onderzoek veel te weten zijn gekomen. Het versterkt ons begrip van de contacten tussen Frisia en de Vikingwereld in Scandinavië en de Britse eilanden, en biedt een nieuwe dimensie aan ons historisch inzicht, aangezien deze prachtige pommelkap een primeur in Nederland is.”
‘epische’ zwaarden
Met steun van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) onderzoekt Dr. Diana Spiekhout, conservator middeleeuwen en terpencultuur bij het Fries Museum, al geruime tijd zwaarden uit het vroegmiddeleeuwse Frisia, een gebied dat ooit het Nederlandse kustgebied, de omgeving rond Utrecht en de Duitse Oost-Friese kust omvatte.
In Noord- en Noordwest-Europa waren vroegmiddeleeuwse zwaarden niet zomaar wapens; men kende er menselijke eigenschappen aan toe en ze konden een belangrijke symbolische waarde hebben. “Je zou deze ‘epische’ zwaarden kunnen noemen”, aldus Diana Spiekhout. Sommige zwaarden met aanzienlijke status werden generaties lang doorgegeven binnen elitenetwerken, waarbij opeenvolgende eigenaren soms luxe versieringen toevoegden of onderdelen vervingen. In Frisia zijn er sporen gevonden van deze manier van omgaan met zwaarden, maar vooral tot de achtste eeuw. Als er na die tijd decoratie wordt toegepast, is die meestal gestandaardiseerd.
Dit recent gevonden fragment roept allerlei vragen op over het ‘leven’ van het zwaard waar het ooit bij hoorde. Is deze pommelkap, een luxe onderdeel, ooit bewust verwijderd door een nieuwe eigenaar die het zwaard naar eigen wens wilde aanpassen? Of is het hele zwaard misschien juist uit elkaar gehaald? En hoe is het hier terechtgekomen?
.jpg?width=360&height=240&mode=crop)
