vibrandus en het verloren schaap

Twee jonge kinderen in een idyllisch landschap. Achter hen een bosje met dikke bemoste bomen, waar de klimop zich omheen strengelt. Een waterig zonnetje schijnt op een grazende kudde schapen in de verte.  

Misschien is dit wel het vroegste pastorale portret van Wybrand de Geest. Keurig door hem gesigneerd met zijn monogram VDG – dat staat voor zijn verlatijnste naam Vibrandus de Geest – en het jaar 1643. Dat pastorale zit 'm zeker in het landschap en in de aanwezigheid van een kudde die bewaakt moet worden. Vandaar ook de herdersstaf op de schouder van het kind in het rood. Bloemen ontbreken zelden op een pastoraal portret, dus het weelderige boeket op zijn hoed hoort daar echt bij. Een strooien hoed welteverstaan, want die past goed bij het arcadische decor waar Wybrand beide kinderen voor gezet heeft. Alsof ze een toneelstukje spelen in hun gewaden van los vallende, glanzende stof. Een echte herdersjongen zou een stuk praktischer gekleed gaan, maar het portret wil ons een ideaal plaatje voorschotelen van onschuldige kinderen, die buiten tijd en verantwoordelijkheid nog wat rond mogen dartelen voor het serieuze leven als volwassene begint.  

Het laten maken van een kinderportret was voorbehouden aan 'the happy few', aan mensen uit de bovenste laag van de samenleving. Alleen zij kunnen het zich veroorloven om niet alleen zichzelf maar ook hun kinderen te laten portretteren. Als herdertjes in dit geval, waarbij de kostbare stof van hun jurkjes boekdelen spreekt over hun deftige afkomst. Helaas is niet meer bekend, hoe de kinderen heten. Het moeten broer en zus zijn. Met haar hand in de zijne lijkt hij haar zachtjes te leiden. Zij kijkt ons trouwhartig aan, maar hij werpt een blik over zijn schouder naar iets wat buiten het kader van het doek gebeurt.  

In de aanstaande tentoonstelling over Wybrand de Geest mag dit prachtige portret uit eigen collectie niet ontbreken. Vandaar dat het direct een kandidaat was om meegenomen te worden in het voorafgaande restauratieproject. Staand in depot voor alle schilderijen die in aanmerking komen voor een kleine of een grotere restauratieslag, wordt over de aanpak van dit schilderij lang gewikt en gewogen. Wel doen, maar dan degelijk of helemaal niet aan beginnen, is de vraag. Besloten wordt om het dit keer niet te laten bij een lichte 'touch-up', maar eens goed te laten kijken naar die donkere, onbestemde plekken links op het schilderij.

Eenmaal in het Friese atelier van restaurator Wil Werkhoven valt haar oog tijdens het schoonmaken op een klein, rood plekje aan een vinger van het meisje. Is het bloed of voert het ergens naar toe? Ze ontdekt, dat het rood verder loopt en een lintje wordt. Met veel moeite en geduld haalt ze onder de zwarte overschildering naast het kleine meisje twee pootjes tevoorschijn. Vele uren laten zijn de pootjes een schaap geworden met een lint om de hals, dat eindigt in de hand van het kleine meisje. Ze zijn dus met z'n drieën op pad. Broer, zus en een aangelijnd schaapje. Voor elke herder is het een feest als hij een verloren dier terugvindt. Zo opgetogen voelen wij ons na de verschijning van dit werkelijkheidsgetrouwe schaap. Via dit wollige kleine dier begrijpen we de verwijderde kudde beter en ook de blik van de jongen, die gericht is op nog meer volgzame schapen.

Dit schilderij wordt, zoals geschreven, momenteel gerestaureerd en laten we nu zien in 'stripped state'. Het is vanaf september 2025 in zijn volle glorie te bewonderen in de tentoonstelling over Wybrand de Geest.