Maak kennis met Wybrand de Geest! De komende periode kun je op onze website maandelijks blogs lezen over Wybrand, een van de belangrijkste portretschilders van de 17de eeuw, om alvast in de stemming te komen voor de grote tentoonstelling die we in 2025 over hem organiseren.
In het vorige artikel over Wybrand & Rembrandt heb je al kunnen lezen dat Wybrand de Geest rond 1620 terugkeert naar zijn geboortestad Leeuwarden, na een lang verblijf in Rome. Hij neemt niet alleen zijn vuile was mee, maar ook zijn album amicorum – een boekje vol inscripties van vrienden en reisgenoten – en verhalen over zijn avonturen. En een nieuwe bijnaam: De ‘Friessche adelaar’. Kunstenaarsbiograaf Arnold Houbraken schreef over Wybrand dat zijn vrienden in Rome hem zo noemden vanwege zijn ‘hooge vlugt in de Konst’. (1)
In het begin van de 17e eeuw was het voor kunstenaars met voldoende middelen heel gebruikelijk om na hun opleiding enkele jaren in Rome door te brengen. Daar konden zij zich verdiepen in de klassieke oudheid en naar hartenlust buiten schetsen. Deze reis was bovendien een oefening in zelfstandigheid. Na zijn opleiding in Utrecht vertrok Wybrand rond 1614, via Parijs en Aix-en-Provence, naar Rome. Hij trof hier ook vele jonge kunstenaars uit Nederland. Net zoals hijzelf. Voor een jongeman in een vreemde stad was het fijn om landgenoten te treffen en mee op te kunnen trekken. Wybrand woonde minstens drie jaar in Rome.
Naast het studeren en schetsen, werd er ook veelvuldig samen gefeest en gedronken. Al snel vormden de Noord- en Zuid-Nederlandse kunstenaars in Rome een soort broederschap: de Bentvueghels. Deze ‘bende vogels’ voelde zich vrij en niet gebonden aan regels. Waarschijnlijk is de groep rond 1620 ontstaan. (2) Een aantal jaar eerder hadden Bentleden van het eerste uur al contact met elkaar, bewijzen enkele portrettekeningen die Leonaert Bramer maakte. (3) Hoewel er geen tekening van Wybrand is overgeleverd, weten we dat zij contact hadden: de jonge Leonaert schreef begin 1616 te Aix-en-Provence in Wybrands album.
De Bentvueghels gaven elkaar satirische bijnamen. Zo werd Leonaert ‘Nestelghat’ genoemd, naar het gat waar een veter doorheen gaat. Houbrakens verklaring voor Wybrands bijnaam lijkt daarentegen serieuzer bedoeld. Toch doet zijn alias ‘de Friese adelaar’ vermoeden dat er ook een vleugje spot in zat. In de collectie van het Fries Museum bevindt zich een zilveren collecteschaal uit 1639 met daarop Wybrands familiewapen: een duif met uitgeslagen vleugels. Hierdoor komt de bijnaam ‘Friese adelaar’ ineens in een ander daglicht te staan, en lijkt meer op een Bentnaam dan een erenaam.
Vanaf volgend jaar september hangt het Fries Museum vol met de mooiste portretten van Wybrand de Geest. Klein, groter en levensgroot zijn ze daar te bewonderen van 6 september 2025 tot 1 maart 2026.
Voetnoten
(1) Arnold Houbraken, De grooteschouburgh der Nederlantschekonstschilders en schilderessen, deel 1 (1718), p. 147-149.
(2) In de Hamburger Kunsthalle te Hamburg worden portretschetsjes van een aantal Bentvueghels bewaard. Ze zijn gemaakt door een onbekende kunstenaar en worden rond 1620 gedateerd.
(3) Liesbeth Helmus, Bentvueghels, pp. 68-71. De schetsen zijn recent toegeschreven aan Bramer. Ze bevinden zich in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, waar ze van oudsher worden toegeschreven aan Cornelis Saftleven.
6 september 2025 t/m 1 maart 2026
lees verder
