m.c. escher

een reislustig gezin

Het gezin Escher is ondernemend en avontuurlijk. Maurits, koosnaam ‘Mauk’, is de jongste van vijf zoons die in weelde opgroeien. Het gezin gaat regelmatig op vakantie, wat voor die tijd vrij ongebruikelijk is.
Vader Escher geeft zijn zoons een breed georiënteerde opvoeding. De jonge Maurits speelt cello en piano, krijgt timmerles en leert houtbewerken. Op het dak van hun villa heeft vader Escher zelfs een sterrenkijker laten installeren.
Op zijn vijftiende gaat Maurits voor het eerst naar het buitenland. De Eschers reizen via de Bretonse kust naar Parijs. Dat maakt grote indruk. Maurits legt met zijn pas gekregen camera alles vast.

een kunstenaar ontwaakt

Als Maurits 21 jaar is, gaat hij in Haarlem studeren. Op de School voor Bouwkunde en Sierende Kunsten begint hij, op aandringen van zijn ouders, met een studie architectuur. Een vooraanstaand grafiekdocent, Samuel Jessurun de Mesquita, heeft echter Maurits’ linoleumsneden gezien en stimuleert hem om graficus te worden. Vader Escher geeft schoorvoetend zijn zegen.

In Haarlem gaat Maurits op kamers. Daar vindt hij veel oefenmateriaal in zijn naaste omgeving. Zo gebruikt hij familie en huisgenoten regelmatig als model en tekent hij de spullen in zijn kamer. Ook krijgt hij van zijn hospita een witte poes cadeau, die hij meerdere keren vastlegt. Deze poezenprent blijft niet onopgemerkt. Twee maanden later wordt de houtsnede gepubliceerd in weekblad Eigen Haard.
Maurits is er volledig op zijn plek. Hij gaat zich richten op de ‘grafische en decoratieve kunsten, in het bijzonder de houtsnede’. In zijn studentenkamer oefent hij dag in dag uit, in elke denkbare stijl. Ondertussen zoekt hij naar zijn eigen onderwerp. Voorzichtig tekent de interesse voor ongebruikelijke perspectieven, reflecties en herhaling zich af.

Zodra hij zijn school voltooit, slaat Maurits zijn vleugels uit. Hij is door reiskoorts gegrepen en vertrekt naar het buitenland. De 24-jarige Maurits vertrekt voor enkele maanden naar Italië om het landschap te schetsen.
Het Italiaanse landschap wordt Maurits’ nieuwe muze. Het ruwe landschap met rotsachtige kusten en grillig gevormde heuvels, de opeengepakte bergdorpen met pleinen, torens en huizen met schuine daken - Escher kan er niet genoeg van krijgen. Met zijn reisezeltje en zijn schetsblok trekt hij er veelvuldig opuit. Onderweg eigent Maurits zich al tekenend het landschap toe. In talloze schetsen vangt hij de vormen van het ongerepte Italië, waarbij hij dicht bij de natuur blijft. Wel kiest hij graag voor standpunten die hoogte of diepte benadrukken.

liefde en vooruitgang

In Italië vindt Maurits niet alleen inspiratie, ook de liefde komt er op zijn pad. Op een van zijn trektochten treft hij in het dorpje Ravello een meisje uit Zwitserland: Giulia Umiker, roepnaam Giulietta of Jetta. Ze is er met haar ouders op vakantie. Na haar vertrek schrijft Maurits haar hartstochtelijke brieven.
Hij heeft succes. De liefde blijkt wederzijds en een jaar later zijn ze getrouwd. Maurits en Jetta trouwen in het badplaatsje Viareggio in klein gezelschap. Ze vestigen zich in Rome, waar Maurits met financiële steun van zijn vader een huis kan kopen. Daar richt hij ook zijn atelier in. In 1926 worden Jetta en Maurits ouders van George. Escher vindt hem ‘adorabel, lief en mooi’. Twee jaar later volgt zoontje Arthur. Jan, de derde zoon, wordt in 1938 geboren.

Intussen komt Eschers carrière langzaam op gang. De pasgetrouwde Maurits maakt een serie van zes houtsneden over de scheppingsdagen. De twintiger krijgt tentoonstellingen in Italië, maar ook in Nederland. Samen met zestien andere houtsneden en ruim veertig tekeningen exposeert hij ze in zijn thuisstad Rome bij de vereniging van Romeinse graveurs. Hij maakt de aankondigingsposter zelf. De recensies, die ook in Nederland verschijnen, zijn over het algemeen positief. Vooral De tweede dag van de schepping valt in de smaak. En hoewel de pers zijn werk soms ‘te beredeneerd’ vindt, verkoopt hij zijn eerste prenten. 

de wereld naar zijn hand

Rond zijn dertigste begint Eschers reis- en tekenlust zijn vruchten af te werpen. Hij heeft inmiddels zoveel ervaring met het weergeven van landschappen dat hij ermee kan gaan spelen. Steeds vaker probeert hij opvallende perspectieven en beeldcompilaties uit.
Escher noemt de prenten uit deze tijd ‘vingeroefeningen’. In het werk begint hij langzaam te experimenteren met weergave en waarneming. Zo gebruikt hij soms verschillende schetsen om er nieuwe beelden mee samen te stellen. Daarnaast herontdekt hij spiegels en reflecties als middel om verschillende werelden samen te voegen.
Door de crisis zakt de verkoop van zijn prenten in. Daardoor heeft hij het financieel niet makkelijk. Toch begint zijn bekendheid te groeien. Hij exposeert in Nederland en Italië en zelfs in Amerika krijgt men interesse in zijn werk.

rome bij nacht

Hoewel Escher dertien jaar in Rome woont, weet de overdadige stad hem overdag niet erg te inspireren. Dat verandert wanneer ’s nachts de schijnwerpers worden aangezet. Dit is het Rome waar hij van houdt: een lege stad vol doorkijkjes en contrasten, ‘als in een wonderlijke droom’.
’s Avonds wandelt Maurits graag door zijn stad. Om te kunnen tekenen hangt hij een zaklampje aan een knoop van zijn jas. Met wit pastelkrijt legt hij het verlichte Rome op donker papier vast.
In anderhalve maand werkt hij de tekeningen uit in twaalf houtsneden. Bij iedere houtsnede gebruikt hij andere arceringen: van vierkantjes en ruitvormen tot horizontale of juist diagonale lijnen.

innerlijke werelden

‘Italië, het landschap, de mensen, die zeggen me wat. Zwitserland niet en Holland nog veel minder’, verklaart Escher in 1968. Na een periode in Zwitserland en België is hij vanwege het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog terug in Nederland. Ze trekken in 1941 in een huis in Baarn, maar het huis van het gezin Escher wordt in 1943 gevorderd door de Duitsers. Ze worden opgevangen in ‘villa Ekeby’ door een bevriende bankdirecteur D.W.H. Patijn. Ondanks zijn heimwee naar Italië blijft hij de rest van zijn leven in Baarn wonen.

Het landschap is niet langer zijn primaire inspiratiebron. Nu richt Escher zijn blik op zijn innerlijke wereld. Hij begint met het maken van ‘regelmatige vlakvullingen’ die uitgroeien tot complexe mathematische beelden. Zijn liefde voor verrassende perspectieven en spiegelingen mondt uit in het creëren van onmogelijke werelden.
Deze ‘nieuwe Escher’ slaat aan. Hij krijgt tentoonstellingen in vooraanstaande musea en publicaties in internationale bladen. Zijn iconische werken zullen hem geliefd maken tot op de dag van vandaag.

rust en regelmaat

Met het verstrijken van de jaren wordt Eschers werk steeds conceptueler. In zijn laatste prenten richt hij zich vooral op de schoonheid van de natuurwetten. In het werk toont hij ‘een schone, geordende wereld’, waarin harmonie en regelmatigheid voorop staan.
Ondertussen legt Escher zijn werk onvermoeibaar uit aan anderen. Hij ontpopt zich tot een gloedvol spreker en schrijft over zijn theorieën. Ook correspondeert hij met mathematici, hoewel hij zichzelf uitdrukkelijk niet ziet als wiskundige.

Hij heeft het zo druk met het maken van herdrukken, zakencorrespondentie, tentoonstellingen en opdrachten dat nieuw werk maken er amper nog van komt. In het laatste decennium van zijn leven maakt hij slechts tien nieuwe prenten.

Escher slijt zijn laatste jaren in het Rosa Spierhuis in Laren, een verzorgingshuis voor kunstenaars en wetenschappers. Op 73-jarige leeftijd sterft Escher in het Diakonessenhuis te Hilversum.